Các Hình Thức Truyền Lây Bệnh Trên Thú
Bệnh có thể được lây truyền trực tiếp hay gián tiếp. Ví dụ, bệnh được truyền từ thú này sang thú khác hay từ người này sang người khác một cách trực tiếp khi tiếp xúc; còn khi bệnh truyền lây thông qua chất vấy nhiễm, vật mang như nước uống, thực phẩm thì được gọi là truyền lây gián tiếp. Một số bệnh truyền lây qua muỗi, ve... được gọi là truyền lây bằng véc tơ.
Hình 1: Cách truyền lây bệnh trên thú
1. Truyền trực tiếp (direct transmission):
Trực tiếp, truyền ngay lập tức một tác nhân gây bệnh từ động vật bị nhiễm với một động vật nhạy cảm. Điều này có thể là trong tử cung, hạt khí dung từ ho hoặc đi tiểu, trực tiếp tiếp xúc, chẳng hạn như trong hành vi như chải chuốt, hoạt động tình dục, cắn, hoặc tiếp xúc trực tiếp với các nguồn bệnh của các tác nhân sống hoại sinh. Tác nhân truyền trực tiếp thường không thể tồn tại trong môi trường tự nhiên.2. Truyền theo chiều dọc (vertical transmission):
Tác nhân gây bệnh được truyền từ cha mẹ cho con của mình thông qua tinh dịch hoặc trứng bị nhiễm, thông qua nhau thai, trong đường sinh sản, qua sữa hoặc do tiếp xúc trực tiếp, chẳng hạn như với da, núm vú bị vấy nhiễm. Đây là một hình thức truyền trực tiếp.3. Truyền theo chiều ngang (horizontal transmission):
Bất kỳ hình thức truyền nhiễm giữa các cá thể đó không phải là lây truyền dọc, do tiếp xúc trực tiếp.4. Truyền gián tiếp (indirect transmission):
Truyền một tác nhân theo một trong các cách thức sau đây:- Trong không khí (airborne): truyền bằng hạt khí dung siêu nhỏ có chứa vi sinh vật gây bệnh.
- Phương tiện, dụng cụ (fomite): truyền lây tác nhân gây bệnh bởi một đối tượng vô tri vô giác bị ô nhiễm như nước, thức ăn , chế phẩm sinh học (vaccin, huyết tương), dụng cụ phẫu thuật (như nội soi, ống dạ dày...), giày, quần áo hoặc xô nước...
- Truyền qua véc tơ : truyền một tác nhân truyền nhiễm bởi một động vật, thường là một loài côn trùng.
- Cơ học: Vận chuyển các tác nhân nhiễm trùng trên phần miệng hoặc chân hoặc chuyển nó qua đường tiêu hóa của nó.
- Sinh học : Có sự nhân lên hoặc phát triển thành các dạnh khác của tác nhân gây bệnh trong véc tơ là cần thiết cho nó được truyền lây.
Mỗi loại mầm bệnh có cách truyền lây khác nhau tùy thuộc vào bản chất riêng của mầm bệnh. Hình 2 cho thấy bề mặt cơ thể và các vị trí liên quan đến các hình thức truyền lây bệnh. Một số bệnh và cách truyền lây của chúng được thống kê theo bảng dưới đây.
Truyền lây trực tiếp
|
Truyền lây gián tiếp
|
Truyền lây qua véc tơ
|
* Leptospirosis truyền qua giao phối trực tiếp hay dụng cụ gieo tinh
|
* Bệnh thương hàn do salmonella truyền qua thức ăn, nước uống
|
* Bệnh do virus West Nile truyền qua muỗi
|
* Bệnh cúm lây qua không khí
|
* Bệnh do Crytosporidium truyền qua nước
|
* Bệnh viêm não Nhật Bản
|
* Bệnh Toxoplasma lây qua nhau thai
|
* Bệnh độc tố nấm mốc trong thức ăn
|
* Bệnh do các protozoa đường máu
|
* Bệnh nấm da do tiếp xúc ngoài da
|
* Bệnh viêm vú do Streptococcus agalactiae
| |
* Bệnh CRD do Mycoplasma galisepticum truyền qua trứng
|
Hình 2: Bề mặt cơ thể và các vị trí liên quan đến các hình thức truyền lây bệnh
Vài ví dụ đường truyền lây của bệnh:
- Sinh dục (coital): Tritrichomas fetus, venereal tumor, Brucella ovis...
- Lớp biểu mô (conjunctival): Leptospirosis, Moraxella bovis, Brucella abortus...
- Ăn, uống vào (ingestive):
- Phân - miệng: hầu hết tác nhân gây bệnh đường ruột nhất là virus (rota, corona), vi khuẩn (vi khuẩn salmonella sp, M. paratuberculosis), nguyên sinh động vật (Coccidia sp.), Giun sán.
- Sữa: Nhiều tác nhân vi khuẩn gây nhiễm trùng huyết từ con mẹ (leptospira, salmonella, M. paratuberculosis, Brucella abortus) có thể nhiễm trùng qua tuyến vú, hoặc gây vấy nhiễm môi trường. Toxacara canis cũng được truyền qua tuyến đường này.
- Hít phải (inhalation): virus hướng hô hấp, bệnh sốt Q và các tác nhân khác tồn tại trong hạt khí dung như salmonella sp. và cryptosporidia.
- Vú (intramammary): tác nhân gây bệnh truyền nhiễm qua vú viêm (Staph aureus, Strep agalactiae, Mycoplasma bovis.), Tác nhân gây bệnh viêm vú môi trường (coliform).
- Trong tử cung (transplacental): Nhiều ký chủ phù hợp, đơn bào loài đặc hữu (bệnh do toxoplasma, neosporosis), metazoal (Toxocara canis), vi khuẩn (Mycobacterium paratuberculosis, Brucella sp.) và nhiễm trùng virus (ví dụ, BVD).
- Trực tràng (rectal): sờ nắn trực tràng (do điều trị) - BLV, BVD, Johnes, salmonella
- Xuyên qua (transcutaneous): Nhiều bệnh nhiễm trùng truyền qua véc tơ (anaplasmosis, virus encephalidities trên ngựa), những người liên quan với động vật có vú bị cắn (bệnh dại), giun móc, nhiễm trùng do điều trị từ kim tiêm bị nhiễm và các sản phẩm sinh học...
Chú ý: Mặc dù hầu hết các tác nhân truyền nhiễm được truyền qua một con đường chính (quan trọng nhất để ngăn chặn), không nên bỏ qua các con đường truyền lây khác của bệnh. Đặc biệt chú ý đến những người liên quan đến người hành nghề thú y: chúng bao gồm sờ nắn trực tràng mà không thay đổi tay áo, đặt ống thông hoặc nội soi với các thiết bị bị vấy nhiễm, truyền máu, tiêm truyền hoặc tiêm chất dịch bị vấy nhiễm, và tiêm phòng đại trà mà không thay đổi kim tiêm hoặc bất cứ điều gì khác mà có khả năng phát tán mầm bệnh giữa động vật.
Tài liệu tham khảo:
Tài liệu tham khảo:
- Trần Thị Dân, Lê Thanh Hiền, 2007. Dịch tễ học thú y, NXB Nông Nghiệp
- John Gay, 2012. Epidemiology Concepts for Disease in Animal Groups.
Nguồn: Vetshop VN
Đăng ký nhận bài viết qua Email!
